Từ bến cảng Sa Kỳ, sau 45 phút tàu cao tốc, chúng tôi đến đảo Lý Sơn - nơi 3000 năm trước, những cư dân Sa Huỳnh đầu tiên đã sống và để lại cho hậu thế những câu chuyện huyền bí về một vùng đất mang nhiều dấu ấn lịch sử và nhân văn.
Biển đảo Lý Sơn yên bình xanh ngắt một màu
Huyện Lý Sơn có ba xã: xã An Hải, An Vĩnh (đảo Lớn) và xã An Bình (đảo Bé). Giữa nghìn trùng sóng nước nhìn từ xa Lý Sơn trông giống con rùa biển khổng lồ dạo chơi trên biển.
Đảo Lý Sơn còn có tên gọi là cù lao Ré. Theo các vị cao niên trên đảo, có tên gọi như vậy là vì xưa kia trên đảo có rất nhiều cây ré. Vỏ cây ré dùng để buộc đồ rất bền. Sách Đại Nam Nhất Thống Chí soạn vào đời Tự Đức, phần tỉnh Quảng Ngãi có ghi: “Cù lao Ré ở giữa biển, cách huyện Bình Sơn 65 dặm về hướng Đông, xung quanh núi cao, ở giữa trũng xuống ước mấy chục mẫu, nhân dân hai phường Vĩnh An và An Hải ở tại đây. Phía Đông Bắc có động, trên động có chùa mấy gian, có giếng đá, bên hữu động có giếng nước trong veo, chung quanh cây cối xanh tươi...”. Vào đời vua Lê Kính Tông, năm 1604, có người từ đất liền ra định cư, khai phá hải đảo. Hiện nay trên đảo còn thờ tám vị tiền hiền từng khai canh trên mảnh đất gọi là "Bát tổ".
Chùa Hang
Huyện đảo Lý Sơn vỏn vẹn 10 km2 với dân số khoảng hơn 2 vạn người nhưng có đến gần 100 di tích với một quần thể đền, chùa, miếu, những ngôi mộ gió của các chiến binh Hoàng Sa một thời giong buồm ra khơi giữ gìn chủ quyền biển đảo cho quốc gia. Trải qua bao biến thiên của lịch sử, song có lẽ do ở xa đất liền, ít bị ảnh hưởng của việc tu bổ, tôn tạo di tích theo kiểu tùy tiện nên hầu hết các di tích của Lý Sơn còn nguyên vẹn, ít bị xâm hại như chùa Hang, chùa Đục, đình làng Lý Hải, quần thể di tích Âm Linh Tự, nghĩa trang lính Hoàng Sa. . . Đình làng Lý Hải – một trong số rất ít các ngôi đình của vùng duyên hải miền Trung được giữ gìn nguyên vẹn đến giờ. Lý Sơn là vùng đất nằm chơi vơi giữa biển quanh năm đối chọi với sóng to gió lớn và muôn trùng bất trắc của biển khơi nhưng vẫn đầy kiêu hãnh vì mang những dấu ấn văn hóa – lịch sử của hàng nghìn năm trước không phai mờ theo thời gian.
Đình làng Lý Sơn
Lý Sơn mùa biển lặng
Có lẽ không ở đâu trên đất nước ta có màu trời xanh trong như ở Lý Sơn. Mùa này là mùa biển lặng và cũng là thời điểm mà cư dân Lý Sơn làm lễ khao lề thế lính Hoàng Sa (một lễ thức đã có từ 300 năm trước), khi chúa Nguyễn trấn nhậm phương Nam rồi các vua nhà Nguyễn xác lập chủ quyền nước ta tại vùng đất này thì cũng là lúc những binh phu của vùng Sa Kỳ sau này là của Lý Sơn được triều đình phái ra Hoàng Sa để cắm mốc biên giới. Hàng năm, cứ vào khoảng tháng 2 và 3 âm lịch, khi hết mưa bão ở miền Trung, tại Lý Sơn diễn ra các cuộc tế lễ dành cho những người lính sắp lên đường ra Hoàng Sa- những nghi thức lễ mà cư dân Lý Sơn dành cho những nguời ra đi mà biết có thể mình không quay về.
Lý Sơn có rất nhiều hải sản. Tôm, cua, cá , mực. . .tươi rói. Món ốc bàn tay thì hơi hiếm ở đất liền nhưng ở Lý Sơn thì bán đầy ngoài chợ. Ốc hấp gừng chấm với muối tiêu, nhìn đã thấy ngon mắt rồi.
Ốc bàn tay hấp gừng chấm muối tiêu chanh
Điều dễ làm say lòng bất cứ ai đến Lý Sơn là màu trời, màu nước ở đây xanh ngắt. Tôi đã đến nhiều đảo to, đảo nhỏ ở khắp cả nước nhưng chưa có bầu trời ở đâu xanh như bầu trời Lý Sơn những ngày hè. Nước biển xanh biếc, ánh nắng trong suốt chảy trên từng ngọn cây, đọt cỏ trong như thủy tinh, bầu trời trong veo đẹp đến ngỡ ngàng. Và gió như bay từ muôn phía đến đây ngập hồn du khách. . .
Bài và ảnh: NGUYỄN ĐỖ